Verslag en foto’s zomerexcursie 28 augustus 2022

De zomerexcursie ging dit jaar naar de Armenhoef, ook wel Aarlese Hoeve genoemd, in Best en het landgoed Groot Bijstervelt in Oirschot.
In Best werden we ontvangen door 2 vrijwilligers van zusterorganisatie Dye van Best en in Oirschot door 2 vrijwilligers van het landgoed Bijstervelt. Er waren 33 deelnemers.

De Armenhoef, ook wel De Aarlese Hoeve, is de naam van de als rijksmonument aangewezen boerderij aan de Oirschotseweg in Best. De boerderij is vanwege de stal, waarvan het houtskelet gedeeltelijk uit 1263 dateert, mogelijk de oudste boerderij van West-Europa waarvan nog bovengrondse delen bestaan. De naam heeft te maken met de vroegere functie, de opbrengsten van de boerderij kwamen ten goede aan de armenzorg.

De boerderij was tot 2013 alleen beschermd als gemeentelijk monument. Aan de dringend noodzakelijke restauratie heeft, behalve gemeente en provincie, bij wijze van uitzondering ook de rijksoverheid bijgedragen. In 2013 is het pand ingeschreven als rijksmonument waarbij afgeweken is van het beleid om geen gebouwen die dateren uit de periode van voor 1940 nieuw op te nemen in het register van rijksmonumenten.

De aanwijzing als monument was vanwege de cultuurhistorische, architectuurhistorische en landschappelijke waarde. Elementen als ouderdom en gaafheid van de boerderij en de voormalige functie ten behoeve van de armenzorg speelden daarbij een rol. Voor de rijksoverheid zijn de ouderdom van de boerderij en aanwezige zeldzame bouwkenmerken, zoals het schuuroverstek boven de noordgevel, bepalend geweest. De directeur van de Rijsdienst voor het Cultureel Erfgoed typeerde de boerderij als “een onmisbaar puzzelstuk in de kennis van ons verleden”.

Groot Bijstervelt

De geschiedenis van het landgoed gaat terug tot in de 14e eeuw. Op dat moment stond er op de plaats van het huidige landgoed vermoedelijk een oud slot. Over het oude slot is weinig bekend, er is slechts één tekening van onbekende datum bewaard gebleven. De eerste optekening dateert uit 1312, in het leenboek van hertog Jan III.

Begin 17e eeuw werd Catharina van Campen eigenaar van Landgoed ‘Groot Biesterveld’. Haar nalatenschap werd verdeeld onder verschillende bloedverwanten. Pas later kwam men er achter dat juffrouw van Campen in haar testament had besloten dat het goed naar een organisatie of stichting ter ondersteuning van de thuiswonende armen zou gaan. In 1758 werd het verkocht aan de Heer Sweerts de Landas, heer van Oirschot en Best. Het verhaal gaat dat de beste man in eerste instantie zijn zinnen had gezet op een ander kasteel. Hij zou Huis ten Berg in Spoordonk/Oirschot van de graven de Mérode hebben gekocht. Daar werd gestart met de bouw, maar een kasteel kwam er niet. Het schijnt dat de stenen van Huis ten Berg gebruikt zijn voor het kasteel Groot Bijsterveld, onder het gehucht Notel (tegenwoordig een wijk in Oirschot). In de kelder zijn later inderdaad hergebruikte stenen gevonden. Na de verbouwing was het niet officieel een kasteel meer, maar een landhuis.

We maken even een sprong in de toekomst. De familie Sweerts de Landas verkoopt het huis in 1821 aan John Turing Von Ferrier. Later neemt zijn zoon het landhuis over. Daarna wisselt het nog enkele malen van eigenaar. Het landgoed wordt alsmaar groter en ondergaat meerdere verbouwingen. In 1867 krijgt het gebouw de bestemming kostschool voor jongens uit gegoede families. Na 24 jaar sluit de kostschool en komt het weer in handen van de familie Turing Von Ferrier. Zij verkopen het in 1903 aan de Franse paters Montfortanen. Begin 21e eeuw neemt het aantal paters sterk af waarna zij besluiten Landgoed Groot Bijstervelt te verlaten. Anti-krakers betrekken het pand en er is onduidelijkheid over een nieuwe bestemming. In 2017 ontstaat Groot Bijstervelt B.V. en het plan voor een levensloopbestendige woon-/zorgvoorziening krijgt goedkeuring. Op 1 april 2020 opende Landgoed Groot Bijstervelt haar deuren en worden er diverse soorten van zorg in een luxe woonomgeving geleverd.

(De tekst over de historie komt voort uit het cultuur historisch onderzoek van Hylkema Erfgoed.)

Tijdens de excursie werd o.a. het boek “’t goed te Arle” dat aandacht geeft aan de historische achtergronden van deze hoeve, getoond. Wanneer u dit boek (€ 29,50) wilt bestellen dan kan dat hier:

Mocht u graag een of enkele van onderstaande foto’s voor eigen gebruik willen ontvangen en lukt het downloaden vanaf de website niet, laat het dan even weten middels een berichtje aan secretaris@erfgoedvereniging-sonenbreugel.nl